چاپ خبر

»مشهد، يكي از شهرهاي بزرگ و تاريخي ايران و به عنوان دومين كلان شهر مذهبي جهان 5/2 ميليون نفر جمعيت دارد و وجود بارگاه ملكوتي ثامن الحجج(ع) هشتمين امام مذهب شيعه در اين شهر، سالانه بيش از 16 ميليون زاير را روانه اين شهر مي كند.

اين شهرستان با مساحت تقريبي 200 كيلومترمربع در حوضه آبريز كشف رود، بين رشته كوههاي بينالود و هزار مسجد واقع شده است و مهمترين عاملي كه در طول تاريخ در شكل گرفتن محل سكونت كنوني مشهد مؤثر بوده، موقعيت طبيعي حوزه كشف رود و رودخانه اترك است.

شرايط اقليمي مناسب و وجود منابع آبي سرشار يكي از عوامل مهم سكونت در حوزه كشف رود و رودخانه اترك بوده است.

متأسفانه خشكسالي و كاهش نزولات آسماني همواره در دهه هاي گذشته مردم استانهاي خراسان را آزار مي داده، اما از 10 سال گذشته تاكنون خشكسالي شكل تازه اي به خود گرفته است. اين در حالي است كه دامداري، كشاورزي و حتي تهيه آب شرب مردم مشهد نيز با مشكل جدي مواجه شده است.

براساس آمار و اطلاعات، ظرفيت آبي خراسان رضوي 6/8 ميليارد مترمكعب است كه از اين مقدار 2/6 ميليارد مترمكعب به آبهاي زيرزميني تزريق مي شود و 4/2 ميليارد مترمكعب نيز به صورت روان آب درمي آيد.

از اين رو شاهديم كه متوسط بارندگي استان با 225 ميلي متر در مقايسه با متوسط كشوري 300 ميلي متر و جهاني 600 ميلي متر در مرتبه نازل تري قرار دارد و اين مقدار بارندگي در مقابل متوسط بارندگي در جهان 67 درصد كمتر است.

اين در حالي است كه در چنين شرايطي متأسفانه در مقابل 2/6 ميليارد مترمكعب آب كه به سفره هاي زيرزميني جاري مي گردد 2/7 ميليارد مترمكعب آب برداشت مي شود.

حال اين پرسش مطرح مي شود كه چگونه مي توان معماي كاهش نزولات جوي را با اضافه برداشت حل كرد. به واقع ميزان كم بارندگي طي سال جاري باعث شده روان آب استان 76 درصد كاهش يابد.

اكنون شاهديم كه از 2/7 ميليارد مترمكعب آب استحصالي 92 درصد در بخش كشاورزي، 7/6 درصد در بخش شرب و 1/2 درصد در بخش صنعت استفاده مي شود و متناسب نبودن آبهاي معدني در اين سه بخش حكايت از زخمي كهنه بر پيكره مديريت مصرف استان دارد.

مصرف 92 درصد آب استحصالي استان در بخش كشاورزي خود رقم غير قابل قبولي است، اما با اين حال شاهديم كه راندمان اين مقدار آب در توليد محصولات كشاورزي بيش از 35 درصد نيست. بي انصافي است كه كمبود آب داشته باشيم و همين مقدار را نيز با پايين ترين راندمان استفاده كنيم.

در كشاورزي استان شيوه آبياري و نوع كشت محصولات به هيچ وجه تناسبي با يك منطقه كم آب ندارد و كشت محصولاتي چون خربزه، هندوانه و چغندرقند كه محصولات پرمصرفي هستند، اصلاً مناسب اين منطقه نيست.

از سويي، در شيوه آبياري محصولات و انتقال آن نيز كه به بدترين شكل انجام مي شود، مشكل آبي استان زرخيز خراسان رضوي را دو چندان كرده است. استفاده از شيوه آبياري غرق آبي به جاي روشهاي قطره اي و باراني به هيچ وجه با شرايط كنوني متناسب نيست.

اكنون 39 دشت در استان وجود دارد كه در 23 تاي آن شديداً احساس خطر مي شود و ممنوعيت حفر چاه در 12 دشت حكايت از بحراني بودن وضعيت دارد.

وجود 4 هزار حلقه چاه غير مجاز در دشتهاي استان، كنترل مصرف آب را از دست مسؤولان خارج كرده و اين در حالي است كه هيچ برخوردي با متخلفان نمي شود.

80 درصد آب شرب مشهد اكنون از 302 حلقه چاه تأمين مي شود. اين شهرستان چون در «دشت مشهد» واقع شده است به ناچار بايد براي تأمين آب شرب جمعيت 5/2 ميليوني آن از سفره هاي زيرزميني استفاده كرد. دو سد كارده و طرق هم كه 20 درصد باقي مانده را تأمين مي كنند، متأسفانه به دليل كاهش نزولات جوي پاسخگوي انتظارات نيستند.

با اين كه يك ماه از فصل زمستان را پشت سر گذاشته ايم، ميزان بارندگي نسبت به متوسط سالهاي گذشته باز هم كمتر شده و به طور قطع افت 5/1 متري آب در دشت مشهد افزايش خواهد يافت و مسؤولان به ناچار با عمليات حفاري و كف شكني بر عمق چاهها مي افزايند.

افزايش برداشت از چاههاي دشت مشهد بر بيلان منفي برداشت و مصرف آب مي افزايد و صدمات ناشي از اين اضافه برداشت به طور قطع جبران ناپذير خواهد بود.

نشست دشتها از جمله دشت مشهد، كاهش ميزان آب مخازن، آسيب جدي به تأسيسات زيربنايي و روبنايي، سرازير شدن آب شور از دشتهاي همجوار كه باعث ايجاد مشكلاتي اساسي در كشاورزي مي شود از جمله اين صدمات هستند.

ازسويي، به رغم تمام كمبودها، واقعيت تلخ ديگري در مصرف آب مشهد وجود دارد كه مقابله با آن از توان مسؤولان خارج است. فرسودگي شبكه انتقال آب مشهد باعث اتلاف و نشت 30 درصد آب قابل شرب مي شود كه اگر تمام اين كاستيها را به طور سلسله وار كنار هم قرار دهيم چشم اندازي را به تصوير مي كشد كه آه از نهاد هر انساني برمي آورد.

باري، فصل زمستان به نيمه رسيده و بوي بهار به مشام مي رسد و مسؤولان به مقوله كم آبي و خشكسالي نه به عنوان يك پديده و حادثه غير مترقبه بلكه به عنوان يك واقعيت بايد بنگرند. خشكسالي و كم آبي جزيي از اقليم خراسان شده و روشهاي مقطعي ديگر پاسخگوي عمق فاجعه نيست.

مشهد با مصرف 9 هزار ليتر آب در ثانيه با كمبودي معادل 3 هزار ليتر در ثانيه مواجه است و مسؤولان امر از جمله استاندار خراسان رضوي، نمايندگان مردم مشهد در مجلس شوراي اسلامي و متوليان امر با پيگيري بودجه موردنياز اجراي پروژه ها از جمله انتقال آب سد دوستي، اصلاح الگوي كشت محصولات كشاورزي، تغيير روشهاي آبياري، ترميم شبكه فرسوده آب مشهد و اتخاذ روشهاي مديريتي عاجلانه اقدام كنند، چون بهار نزديك است و نبايد توقع داشته باشيم كه مردم بزرگوار و نجيب مشهد چون سال گذشته اين كاستيها را به ديده اغماض بنگرند.

عباس رضوی